بیماری سیاه سرفه که عامل آن میکروبی به نام برده تلا پرتوسیس(Bordetella Pertussis) می‌باشد یکی از عوامل اصلی مرگ و میر و عوارض در دوران شیر خواری و کودکی است. این بیماری هنوز هم در کشورهای در حال توسعه شایع است و یکی از مهم‌ترین بیماری‌های کشنده و قابل پیشگیری با واکسن محسوب می‌شود. هر ساله حدود پنجاه میلیون مورد ابتلا به بیماری و سیصد هزار مرگ و میر در اثر این بیماری در جهان اتفاق می‌افتد. میزان مرگ و میر شیرخواران در کشورهای در حال توسعه به 4% نیز می‌رسد. در ایران نیز مشابه کشورهای توسعه یافته اطلاعات مرکز مدیریت بیماری های واگیر نشان‌دهنده افزایش موارد بیماری در طی سال های اخیر است. هر چند بیشترین موارد گزارش شده در گروه سنی کودکان، به‌ویژه در زیر یکسال بوده است، ولیکن با تقویت گزارش‌دهی موارد مشکوک، انتظار می رود موارد بیماری در بالغین نیز افزایش یابد.
علائم بالینی
فرم کلاسیک و یا معمول بیماری به صورت عفونت اولیه در افراد سنین 10-1 سال و فاقد واکسیناسیون اتفاق می‌افتد. دوره کمون بیماری10-7 روز و به طور متوسط 21- 5 روز است. بیماری معمولاً 8-6 هفته طول کشیده و سه مرحله مقدماتی (Catarrhal)، حمله (paroxysmal) و نقاهت دارد. مرحله مقدماتی با آب‌ریزش بینی شروع شده و با سرفه‌های شدید تشنجی که به‌تدریج در فاصله 2-1 هفته حالت حمله‌ای پیدا می‌کند، ادامه می‌یابد. حمله ناگهانی بیماری با سرفه‌های مکرر و شدید مشخص می‌شود. در هر حمله سرفه‌ها به صورت قطاری بدون آن که در فاصله آن‌ها فرصتی برای تنفس باشد، شروع می‌شود و متعاقب آن صدای whoop یا فریاد خاص سیاه سرفه‌ای (ناشی از دم با شدت است) شنیده می‌شود. در پایان هر حمله، موکوس روشن و چسبنده‌ای از دهان خارج می‌شود که اغلب همراه استفراغ است. در بین حملات سیاه سرفه معمولاً حال عمومی کودک مناسب است.
سیاه سرفه در بالغین
طول مدت ایمنی حاصل از واکسیناسیون به طور متوسط بین 8 تا 10 سال است؛ لذا اکثریت نوجوانان و جوانان، فاقد ایمنی لازم نسبت به سیاه سرفه هستند. معمولا بیماری در این گروه‌های سنی تغییر شکل یافته و خفیف تر بروز می نماید و علایم اختصاصی را نشان نمی دهد. در برخی مطالعات درصد قابل توجهی از سرفه های طول کشیده در بالغین ناشی از سیاه سرفه است. بزرگسالان معمولا به‌عنوان مخزن بیماری عمل کرده و سبب انتشار بیماری به شیرخواران می شوند. در دهه گذشته در کشورهای توسعه یافته موارد بیماری سیاه سرفه رو به افزایش و درصد زیادی از آن در جوانان بوده است و به همین خاطر برنامه واکسیناسیون گروه‌های سنی 11 تا 18 ساله در برخی کشورها، با استفاده از واکسن غیر سلولی سیاه سرفه به اجرا درآمده است.
تشخیص
معیار اثبات آزمایشگاهی بیماری جدا کردن باسیل برده تلاپرتوسیس و یا یافتن سکانس ژنوم توسط روش PCR[1] و یا دو تیتر سرولوژی متوالی بالا رونده است.
تعاریف
مورد مشکوک: هر فردی که حداقل دو هفته سرفه همراه با حداقل یکی از علائم زیر را داشته باشد:
حملات سرفه قطاری.
Whoop هنگام دم.
استفراغ بعد از حمله سرفه.
مورد بالینی: موردی که معیارهای بالینی را داشته باشد ولی اثبات آزمایشگاهی نداشته باشد.
مورد قطعی: موردی که معیارهای بالینی را داشته باشد و از نظر آزمایشگاهی نیز تایید شود.
در صورت مواجهه با هر مورد مشکوک بیماری باید به صورت فوری به سیستم بهداشتی گزارش شود.
اقدامات مورد نیاز
الف- درمانی
درمان با اریترومایسین به میزان mg/kg 50 به مدت 14-10 روز انجام می‌شود. اریترومایسین دوره سرایت را کوتاه می‌کند ولی تغییری در علائم بالینی ایجاد نمی‌کند.
در طول بیماری باید به بیمار تغذیه مناسب و مایعات کافی داد.
موارد شناخته شده بیماری باید از نظر تنفسی ایزوله شوند. موارد مشکوک نیز نباید در تماس با کودکان کم سن و نوزادان باشند. مدت جداسازی در صورت شروع درمان 7 روز و در غیر این‌صورت سه هفته است.
ب- پیشگیری
آموزش مردم و به‌خصوص والدین نوزادان درباره مزایای واکسیناسیون نوزادان.
واکسیناسیون علیه سیاه سرفه مطابق برنامه واکسیناسیون جاری کشوری به صورت واکسن سه‌گانه دیفتری، کزاز و سیاه سرفه انجام می‌گیرد.
هنگام بروز همه‌گیری باید کارکنان بهداشتی را با تجویز یک دوره 14 روزه اریترومایسین محافظت نمود.
موارد منع واکسیناسیون سیاه سرفه
واکنش آلرژیک شدید به دنبال تزریق دوز قبلی واکسن ویا به یکی از مواد تشکیل دهنده واکسن.
آنسفالوپاتی (علائم کوما، کاهش هشیاری، تشنج طولانی عمومی و یا موضعی که چند ساعت طول کشیده و در عرض 24 ساعت بهبود نیابد) در صورتی‌که در عرض 7 روز از تزریق دوز قبلی واکسن DTP اتفاق بیفتد.
اختلالات نورولوژیک پیشرونده شامل تشنج اسپاسم نوزادی، صرع کنترل نشده و آنسفالوپاتی پیشرونده شامل توبروز اسکلروزیس، بعضی بیماری‌های متابولیک و دژنراتیو است. در این مواردتزریق واکسن باید تا تثبیت وضعیت نورولوژیک به تعویق افتاده و امکان تزریق واکسن در هر مراجعه مجدداً بررسی شود.
اندیکاسیون‌های ارجاع به سطوح بالاتر
در صورت عدم پاسخ به درمان اولیه و یا بروز عوارض بیماری، باید به پزشک متخصص ارجاع شود.
جداسازی
موارد شناخته شده بیماری باید از نظر تنفسی ایزوله شوند. مدت جداسازی درصورت شروع درمان 7 روز و در غیراین صورت سه هفته است.
موارد مشکوک نیز نباید در تماس با کودکان کم سن و نوزادان باشند.
راهنمای مراقبت از بیماری سیاه سرفه
منبع: https://icdc.behdasht.gov.ir